Τάκου, τάκου ο αργαλειός μου, τάκου κι έρχεται ο καλός μου»; Οχι, βέβαια! Οι craftivists, αμαζόνες με βελόνες και κούκλες μαλλιού, μόνο τον καλό τους δεν περιμένουν. Το αποδεικνύουν τα εκκεντρικά πλεκτά και κεντήματα με φεμινιστικά και αντιπολεμικά συνθήματα, κεντητές ταπισερί αντί για πανό σε πορείες, πολύχρωμες «βόμβες νήματος» (yarnbombs) σε δημόσιους χώρους, ανατρεπτικά εργόχειρα που θυμίζουν περισσότερο τη σύγχρονη τέχνη του δρόμου παρά τα κεντητά προικιά των γιαγιάδων μας.
Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, όσο κι αν ακούγεται μακάβριο, έβγαλε τις Αμερικανίδες από την κουζίνα και τις βοήθησε να εκτιμήσουν τις παραγωγικές τους δυνάμεις. Από εκεί ξεκίνησαν οι κύκλοι αυτο- βοήθειας, που ακόμα και μέσω της χειροτεχνίας βοηθούν στην απελευθέρωση. Για την ακρίβεια, η γιαγιά μου είμαι σίγουρη πως θα κοκκίνιζε αν μπορούσε να διαβάσει τι κεντάνε οι ριζοσπάστριες κεντήστρες στα μικρά τους τελάρα, με παλιο- μοδίτικα γράμματα, λουλουδάκια και μπορντούρες: «Riots, not diets», «Revolution is being handmade», «Fuck you and the horse you rode on», «Homo, sweet homo». Οι μεταφεμινίστριες της σταυροβελονιάς ζητάνε εξεγέρσεις - όχι δίαιτες, κηρύσσουν τη χειροποίητη επανάσταση, βγάζουν γλώσσα στον πρίγκιπα με το λευκό άλογο και αντί για τη θαλπωρή του σπιτιού υμνούν την ομοφυλοφιλία. Με ένα ευρύ φάσμα επιρροών, από τα riot girls και το grunge του '90, τα πανκ φανζίν του '80 και του '70, τον xιπισμό του '60 και το κίνημα arts and crafts της όψιμης βιομηχανικής εποχής, ο χειροποίητος ακτιβισμός εμπνέεται από ρεύματα του περασμένου αιώνα, ωρίμασε την πρώτη δεκαετία του 21ου και έχει το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον.Η κουλτούρα του DIY (Do It Yourself - κάν' το μόνος σου), ως αντίδραση στην εμπορευματοποίηση της μαζικής παραγωγής, την παντοκρατορία του λογότυπου, των φραντσάιζ και του υπερτιμημένου επώνυμου προϊόντος, δεν έσβησε ποτέ. Ηταν παρούσα, έστω ως υπόγειο ρεύμα, σε καλλιτεχνικούς και πολιτικοποιημένους χώρους, στην ανεξάρτητη μουσική κοινότητα, με κασέτες και φωτοτυπημένα φανζίν που διανέμονται χέρι με χέρι στα κινήματα των καταλήψεων. Το ακρωνύμιο DIY δεν παραπέμπει μόνο σε εκφράσεις της νεανικής υποκουλτούρας, αλλά και σε μία ευρύτερη τάση, άκρως προσγειωμένη και εμπορικά εκμεταλλεύσιμη, που ανθεί στα πολυκαταστήματα ειδών κιγκαλερίας, με μπογιές και εργαλεία, με έπιπλα που τα συναρμολογείς ο ίδιος, με μικρές πρακτικές συμβουλές για να «κάνουμε τη ζωή μας καλύτερη».
Ακόμα και αν δεν μπορούμε να αλλάξουμε τον κόσμο,
μπορούμε τουλάχιστον να αλλάξουμε το μικρόκοσμό μας, τις κουρτίνες, τα έπιπλα, το χρώμα στους τοίχους. Ακόμα και αν δεν μπορούμε να σώσουμε την εθνική οικονομία, παρά τις θυσίες μισθών, επιδομάτων και συντάξεων, επιχειρούμε να διασώσουμε την οικιακή μας οικονομία, με αυτοσχέδια μαστορέματα και ιδιόχειρες ανακαινίσεις. Αν θέλουμε να διαφοροποιηθούμε από το ομοιόμορφο λάιφ στάιλ των πολυκαταστημάτων, αλλά δεν είμαστε παιδιά των ντεφιλέ ούτε επαγγελματίες ντιζάινερ, μπορούμε να δημιουργήσουμε τη δική μας χειροποίητη μόδα, ανακυκλώνοντας, επαναχρησιμοποιώντας, αξιοποιώντας υπάρχοντα υλικά, προσθέτοντας τη δική μας προσωπική πινελιά. Η χειροποίητη αυτοέκφραση εμπνέει χιλιάδες γυναίκες και άντρες σε όλο τον πλανήτη, που οργανώνουν (και συμμετέχουν σε) «κύκλους πλεξίματος» και κολεκτίβες «ριζοσπαστικού εργόχειρου».
Από την αυστραλέζικη φεμινιστική κοινότητα «radical cross stitch» (ριζοσπαστική σταυροβελονιά) ώς το «craftivism.com» της βρετανίδας Betsy Greer, και από το ελληνικό «ftiaxto.gr» ώς τα δεκάδες μπλογκ και ιστοσελίδες για DIY, η διεθνής των κραφτιβιστών βρίσκει φιλόξενη στέγη στο διαδίκτυο, χωρίς να σνομπάρει τις συναντήσεις της πραγματικής ζωής σε μαθήματα, σεμινάρια, φεστιβάλ χειροτεχνίας. Αν οι θειάδες μας αντάλλασσαν πατρόν από το «Burda» και ξεσήκωναν λύσεις από την «Πρακτική», οι κραφτιβίστριες του 21ου αιώνα σκανάρουν εικόνες στο knitpro, ένα πρόγραμμα που μετατρέπει ψηφιακές εικόνες σε καμβά, επικοινωνούν σε φόρουμ για DIY και έχουν ως Βίβλο του εναλλακτικού πλεξίματος τα βιβλία της σειράς stich 'n'bitch (αμετάφραστη συνήχηση της βελονιάς με το κουτσομπολιό) της φεμινίστριας δημοσιογράφου και ψυχολόγου Debbie Stroller.
Το ράψιμο ενάντια στην υπερθέρμανση του πλανήτη, ενάντια στα sweatshops, ενάντια στον πόλεμο· οι αντάρτισσες του πλεκτού θυμίζουν τις γυναίκες του Β' Παγκοσμίου Πολέμου που έπλεκαν κάλτσες για τους φαντάρους στο μέτωπο. Με τη διαφορά ότι οι μεταφεμινίστριες πλέκτριες υποστηρίζουν πως πιάνουν τις βελόνες από επιλογή και όχι από ανάγκη και δεν επωμίζονται τον αγώνα του πατριωτισμού, αλλά ηθικές σταυροφορίες για δικαιότερο εμπόριο, για λιγότερη κατανάλωση, για γυναικεία δικαιώματα, για έναν χειροποίητο κόσμο που είναι εφικτός.
Αν η χειροποίητη δημιουργία έχει χρησιμοποιηθεί για κοινωνικούς σκοπούς, το οικιακό DIY (bricolage, όπως το αποκαλούν οι γαλλοτραφείσες), κουβαλά έντονη την οσμή του μικροαστισμού, παρά τις πειραματικές και αντισυμβατικές του ρίζες. Το ρεύμα του DIY άνθησε στον απόηχο των κινημάτων του '60, αγακαλιάστηκε από φοιτητές, μποέμ και εργαζόμενους με καλλιτεχνικές και οικολογικές ανησυχίες, δημιούργησε πρωτοποριακά πρότζεκτ, όπως το Whole Earth Catalog - έναν πρωτοποριακό έντυπο κατάλογο, ο οποίος θεωρήθηκε πρόδρομος του World Wide Web.
«Οι σκύλες καθαρίζουν τη σκατοδουλειά». Σίγουρα θα μένατε έκπληκτες στη θέα ενός τέτοιου εργόχειρου. Η ονομασία «stitch 'n' bitch» (πλέκω και κουτσομπολεύω» ξεκίνησε από τις γυναικοπαρέες που έπλεκαν στις ΗΠΑ και τη Βρετανία του Β' Π.Π., αλλά την επανοικειοποιήθηκαν οι νέεςφεμινίστριες. Η μόδα του DIY έδωσε τεράστια ώθηση στα πολυκαταστήματα οικιακών ειδών και σε όλη τη βιομηχανία της ανακαίνισης, με βιντεοκασέτες και τηλεοπτικές εκπομπές που ανέδειξαν σταρ όπως η εκατομμυριούχος Μάρθα Στιούαρτ. Το οποίο πλέον έχει μετεξελιχθεί στα ριάλιτι προσωπικής, οικιακής, ενδυματολογικής και άλλης ανακαίνισης, όπου ένας ειδικός κάνει καινούργια εσένα, το σπίτι σου, το αμάξι σου, τη σχέση σου... Αλλά δεν είναι πια DIY!
Σήμερα το DIY επιστρέφει, στο πλαίσιο της οικονομικής κρίσης, αλλά και ως αμφισβήτηση στη διαμεσολάβηση του εμπορεύματος, ενός εμπορεύματος που μπορεί να έρχεται από τη μακρινή Κίνα και το φτιάχνουν ανήλικοι εργάτες με μισθούς πείνας. Ως αντίδραση στην παγκοσμιοποιημένη κουλτούρα των προϊόντων-σκουπιδιών, οι craftivists προτείνουν μια οικειοθελή επιστροφή στις ρίζες, αίροντας προσωρινά την αλλοτρίωση της εργασίας, εφόσον το υλικό αντικείμενο δεν παράγεται για τον εργοδότη ή το εμπόριο, αλλά για μας τους ίδιους.Οι πλέον ιδεολόγοι εμπνέονται από τις σοσιαλιστικές ουτοπίες του Γουίλιαμ Μόρις και του Τζον Ράσκιν, των πρωτοπόρων του κινήματος Arts & Crafts, επιδιώκουν το γεφύρωμα του χάσματος μεταξύ χειρωνακτικής και διανοητικής εργασίας, την άρση των ορίων μεταξύ λαϊκής δημιουργίας και υψηλής τέχνης. Ο Γουίλιαμ Μόρις, γνωστός για τα περίτεχνα σχέδιά του τυπωμένα σε υφάσματα, πίστευε (όπως και ο Ράσκιν) ότι μία ευημερούσα κοινωνία θα βασίζεται στις συνομοσπονδίες «ελεύθερων τεχνιτών», οι οποίοι θα έφτιαχναν ταπεινά αριστουργήματα με τα χέρια τους, απολαμβάνοντας τη δουλειά και την τέχνη τους, χωρίς διακρίσεις και καταναγκασμούς.
Μπορεί οι craftivists να εμπνέονται από τους ρομαντικούς ουτοπιστές, εμπνέουν όμως τους πραγματιστές του εμπορίου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι κάποια προϊόντα πολυτελείας σε συσκευασία DIY - όπως η τσάντα του οίκου Fendi, που κυκλοφορεί σε exclusive εκδοχή «Κέντησέ τη μόνη σου», με βελόνες και κλωστές των 1.000 δολαρίων (!), ανατρέποντας μία από τις βασικές παραμέτρους του DIY, τη μείωση του κόστους μέσω της αξιοποίησης των πρωτογενών υλικών.
Ο κραφτιβισμός, εξισορροπώντας μεταξύ ακτιβισμού, χόμπι, εναλλακτικού λάιφ στάιλ και μοντέρνας φιλανθρωπίας (λέγε με εθελοντισμό), προσπαθεί να πείσει ότι είναι μία αντιπρόταση στους καταναγκασμούς της υλιστικής αλλά αποξενωμένης από τη χειροπιαστή υλική δημιουργία εποχής μας, που βομβαρδίζει με πληροφορίες το κεφάλι και κατεργασμένες τροφές το στομάχι, υποτιμά όμως τη δύναμη και το μεράκι των χεριών.
Για τη συγγραφέα Betsy Greer, ο όρος craftivism παραπέμπει στην προσωπική δημιουργία με πολιτικούς και κοινωνικούς στόχους, σημαίνει να «εκφράζεις τη γνώμη σου μέσα από τη δημιουργικότητα, κάνοντας τη φωνή σου πιο δυνατή, τη συμπόνια σου βαθύτερη και την αναζήτηση δικαιοσύνης διαρκή». Για όσους πιάνει το χέρι τους, είναι ένας τρόπος να ντύσουν, να στολίσουν και να νοικοκυρέψουν όχι μόνο τον ιδιωτικό τους μικρόκοσμο, αλλά και την κοινότητά τους. Για τους πιο ακαμάτηδες από εμάς, το DIY περιορίζεται στο να συναρμολογήσουμε ένα έπιπλο ή να καλλιεργήσουμε ένα γλαστράκι με μυρωδικά.
Ποτέ, όμως, δεν είναι αργά. Μάθε τέχνη κι άσ' τηνε, κι άμα πεινάσεις πιάσ' τηνε!
enet.gr
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου