Ο Καραγκιόζης δεν είναι ούτε Ελληνας ούτε Τούρκος. Είναι μια λαϊκή τέχνη, η οποία διαμορφώθηκε στην Κωνσταντινούπολη υπό όρους Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.Μαρτυρείται ήδη από τον 17ο αιώνα και υπήρξε πολυεθνικός και πολυγλωσσικός. Ο Καραγκιόζης μεγαλώνει στην πρωτεύουσα δύο αυτοκρατοριών, της πάλαι ποτέ βυζαντινής και της, από τα μισά του 15ου αιώνα, οθωμανικής. Γι αυτό δεν εντυπωσιάζει το γεγονός ότι μιλάει τουρκικά, εβραϊκά, ελληνικά και αρμενικά.
Το ερώτημα «πόσο ελληνικός και πόσο τουρκικός είναι ο Καραγκιόζης;» ετέθη μετά τη γνωμοδότηση της UNESCO ότι «ο Καραγκιόζης έχει τουρκική υπηκοότητα», που επικυρώθηκε στο Αμπου Ντάμπι (28 Σεπτεμβρίου – 2 Οκτωβρίου 2009). Εννέα μήνες μετά, το υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού έστειλε τις διευκρινίσεις του, αφού προηγήθηκαν τις τελευταίες μέρες δημοσιεύματα και ραδιοφωνικά σχόλια έντονα επικριτικά («χαρίσαμε στους Τούρκους τον Καραγκιόζη» κ.ά). Το ΥΠΠΟΤ, σε ανακοίνωσή του, τονίζει ότι ο Καραγκιόζης «αποτελεί κοινό σημείο αναφοράς και σύμβολο της ευρύτερης περιοχής μας. Ειδικότερα η ελληνική εκδοχή του είναι ένα ζωντανό κεφάλαιο της νεότερης πολιτιστικής κληρονομιάς».
Ζητήσαμε τη συνεισφορά του Γιάννη Κιουρτσάκη, συγγραφέα των υποδειγματικών μελετών «Προφορική παράδοση και ομαδική δημιουργία: Το παράδειγμα του Καραγκιόζη» και «Καρναβάλι και Καραγκιόζης. Οι ρίζες και οι μεταμορφώσεις του λαϊκού γέλιου» (εκδόσεις Κέδρος).
«Ολα αυτά είναι ανοησίες και αλαζονείες των διπλωματιών.
realpolitics
Ο Καραγκιόζης δεν είναι ιδιοκτησία ούτε του ελληνικού ούτε του τουρκικού έθνους-κράτους, είναι έργο των λαών. Γι αυτό δεν χωρούν εθνικισμοί. Εξεγείρομαι!», είναι η αντίδρασή του.
Αυτό που τον ενοχλεί, όπως λέει, «είναι ο εθνικισμός και από τις δύο πλευρές, ο οποίος θέλει να υποδουλώσει τη λαϊκή δημιουργία. Ο Καραγκιόζης δεν είναι εθνικό προϊόν, γιατί γεννήθηκε πριν από το κράτος-έθνος. Πρέπει να καταλάβουμε ότι δημιουργήθηκε από κάτω, δηλαδή από τον λαό. Δεν είναι ιδεολόγημα για εθνική τέχνη, όπως αυτή που ζητούσαν οι ποιητικοί διαγωνισμοί του 19ου αιώνα. Αντιθέτως, με τον Καραγκιόζη συμβαίνει ό,τι και με το ρεμπέτικο. Η ανώτερη τάξη τον περιφρονούσε».
«Ο Καραγκιόζης είναι εξίσου τουρκικός όσο και ελληνικός», αποφαίνεται ο Γιάννης Κιουρτσάκης. Μας διαβεβαιώνει, όμως, «ότι ήρθε στη χώρα μας από την Τουρκία ως εισαγόμενο είδος». Ο ελληνικός Καραγκιόζης αρχίζει να ακμάζει στην Πάτρα την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα -από το 1890 και μετά- από τον θρυλικό καραγκιοζοπαίχτη του ελληνικού θεάτρου σκιών Μίμαρο (ψευδώνυμο του Δημήτρη Σαρδούνη, 1865-1912), νόθο παιδί, εγγράμματο για τα μέτρα της εποχής, καλλίφωνο με ψαλτικό ηχόχρωμα, αυτοδίδακτο ζωγράφο και σεναριογράφο με καλπάζουσα φαντασία. Η πρώτη παράσταση δόθηκε το 1894 και πέντε χρόνια αργότερα έρχεται στην Αθήνα και δίνει παραστάσεις σ ένα καφενείο της οδού Πανεπιστημίου.
«Ο Καραγκιόζης άργησε να ριζώσει στην Ελλάδα», λέει ο Γιάννης Κιουρτσάκης, «γιατί εκτός από το ότι εθεωρείτο υποδέεστερο και ανατολίτικο είδος, χρειαζόταν να ζυμωθεί με την ελληνική ζωή, ώστε να δημιουργήσει ελληνική παράδοση. Συν τω χρόνω προσαρμόζεται στις ανάγκες, στις αξίες και στις πολιτιστικές νοοτροπίες του νεοελληνικού κόσμου. Πρόσωπα τα οποία έχουν κληροδοτηθεί από την Τουρκία μεταμορφώνονται σε νέα πρόσωπα».
Βέβαια, όπως επισημαίνει ο Γιάννης Κιουρτσάκης, όταν το θέατρο του Καραγκιόζη ταξιδεύει από την Πάτρα και εγκαθίσταται στην Αθήνα, «αυτές οι φιγούρες παύουν να έχουν τοπικά χαρακτηριστικά και γίνονται πανελλήνια». Και επιμένει σ ένα βασικό δομικό στοιχείο της τέχνης του καραγκιοζοπαίχτη: «Είναι προφορική τέχνη. Αν ένας διάλογος, μια φράση ή ένα καινούργιο πρόσωπο αρέσουν στο κοινό, αυτό ζητάει από τον δημιουργό τους να τα επεξεργαστεί και να τα βελτιώσει. Και μ αυτό τον τρόπο, κωδικοποιούνται και γίνονται σταθερό στοιχείο της παράδοσης, αλλιώς απορρίπτονται».
«Ολοι οι κεντρικοί κωμικοί ήρωες των λαϊκών θεάτρων και κουκλοθεάτρων, σε Ανατολή και Δύση, είναι αδέλφια ή πρώτα ξαδέλφια του Καραγκιόζη», καταλήγει ο Γιάννης Κιουρτσάκης. Ο κατάλογός τους θα ήταν μακρύς. Ενδεικτικά να αναφέρουμε τον Πουλτσινέλα της Νάπολι, τον Σκαρμούτσο και τον Μαπατάκο της Ρώμης, τον Αρλεκίνο της Μπολόνια, τον Γάλλο Γκινιόλ, τον Αγγλο Ποντς, τον Γερμανό Οϊλενσπίγκελ, τον Πέρση Κεστέλ Μπεχλιβάν. *
Ελληνικό touch στους ήρωες του μπερντέ
Καραγκιόζης: «Ο Τούρκος είναι καλοντυμένος, έχει γένια, φέρει καπέλο και φοράει παπούτσια. Ο δικός μας είναι ξυπόλητος, έχει τονισμένη καμπούρα, εικονίζεται με φουφούλα ή με μπαλωμένα παντελόνια».
Μπαρμπα -Γιώργος: «Στην τουρκική παράδοση είναι ένας γιγαντόσωμος ξυλοκόπος της Ανατολής. Εμείς τον μεταμορ- φώσαμε σε φουστανελά Ρουμελιώτη».
Σιορ Διονύσιος: «Στην Τουρκία είναι ο Φρεγκ, ο Φραγκο-λεβαντίνος. Σε μας είναι ο κάτοικος της Ζακύνθου, ο οποίος είναι ντυμένος φράγκικα, γιατί εκπροσωπεί τον δυτικοθρεμμένο Ελληνα της Επτανήσου».
Συντάκτης: Βασίλη Κ. Καλαμαρα
http://www.enet.gr
Read more...
