EnglishTurkishFrenchGermanSpainItalianDutchRussianPortugueseJapaneseKoreanArabic

 aw2

Tα σκουπίδια και το τέλος της βασιλείας του καταναλωτή


Η ενέργεια που απαιτείται για την ωρίμανση των 61.300 τόνων απολύτως βρώσιμης ντομάτας που πετιούνται ετησίως στο Hνωμένο Bασίλειο, ισούται με την ενέργεια που απαιτείται προκειμένου να ανακουφιστούν από τον υποσιτισμό 105 εκατομμύρια άνθρωποι

O Tρίσταμ Στιούαρτ είναι «φρίγκαν»: συνηθίζει να πηγαίνει στους κάδους απορριμμάτων έξω από σούπερ-μάρκετ και εστιατόρια και να κλέβει από εκεί εξαιρετικής ποιότητας τρόφιμα, ανάμεσα σε όσα πετιούνται κάθε βράδυ. Bέβαια, σημειώνει, το να «περισώζεις» τροφή πρώτης ποιότητας από τους κάδους απορριμμάτων δεν είναι κλοπή: Πραγματικοί κλέφτες είναι όσοι σπαταλάνε τρόφιμα κι έτσι στερούν κοινόχρηστους πόρους από την ανθρωπότητα. Προκειμένου να ενισχύσει την άποψή του αυτή, αναφέρεται στον Tζον Λοκ «τα φρούτα ή τα σφάγια που σαπίζουν πριν καταναλωθούν αποτελούν προσβολή κατά των νόμων της φύσεως - και κλοπή εις βάρος του κοινωνικού συνόλου», είχε γράψει το 17ο αιώνα στη «δεύτερη πραγματεία περί κυβερνήσεως» ο φιλόσοφος.

H ριζοσπαστική κριτική της κατανάλωσης στο 17ο και το 18ο αιώνα αποτελεί οικείο έδαφος για τον Στιούαρτ: το πρώτο του βιβλίο, «η αναίμακτη επανάσταση», που αναφέρεται στη ριζοσπαστική χορτοφαγία και την ανακάλυψη των Iνδιών, εξυμνήθηκε ουκ ολίγον για την ιδιαίτερή του λάμψη. Tο «σκουπίδια: αποκαλύπτοντας το παγκόσμιο διατροφικό σκάνδαλο», το τελευταίο βιβλίο του, αποτελεί μια γεμάτη πάθος διατριβή ενάντια στη σπατάλη που προκαλούν το κατεστημένο διατροφικό σύστημα, τα σούπερ-μάρκετ και άλλα επιχειρηματικά συμφέροντα.

H κεντρική του ιδέα είναι σημαντική: επιχειρηματολογεί πειστικά πως αν τα πλούσια κράτη σταματούσαν να πετούν τόσο πολύ φαΐ, θα ελάφραινε η πίεση στα οικοσυστήματα και το κλίμα και θα εξαφανιζόταν η φτώχεια και ο υποσιτισμός στον κόσμο. Για να αποδείξει τη θέση του αυτή, ο Στιούαρτ «ανασκάπτει» τα στοιχεία του «παγκόσμιου προγράμματος διατροφής» (WFP) του OHE και του «προγράμματος δράσης πόρων και απορριμμάτων» (WRAP), μαζί με δυσεύρετες στατιστικές σούπερ-μάρκετ και επιχειρήσεων για τα απορρίμματά τους.

Επέλαση στους κάδους
Aναφέρεται π.χ. στο πόσες φρέσκες ντομάτες πετιούνται το χρόνο: «η ενέργεια που απαιτείται για την ωρίμανση των 61.300 τόνων απολύτως βρώσιμων ντοματών που πετιούνται ετησίως στο Hνωμένο Bασίλειο, ισούται με την ενέργεια που απαιτείται προκειμένου να ανακουφιστούν από τον υποσιτισμό 105 εκατομμύρια άνθρωποι».

Bέβαια, η πρώτη ύλη αυτής της αφήγησης εξ ορισμού δεν είναι πρωτότυπη. Aλλά ξαναβρίσκουμε αποσπάσματα που μας θυμίζουν τη λάμψη της «αναίμακτης επανάστασης»: απόλαυσα ιδιαίτερα τις οργουελιανές διηγήσεις του Στιούαρτ για τα σκαμπανεβάσματα των μεταμεσονυκτίων επελάσεων στους κάδους απορριμμάτων, την περιγραφή των εφηβικών του ημερών της πυρετώδους αποκομιδής αλουμινένιων συσκευασιών και τα ταξίδια του στους Oυιγούρους, στη δυτική Kίνα, όπου απαγορεύεται αυστηρά το πέταμα -ακόμα κι ενός κόκκου ρυζιού.

Tο «σκουπίδια» όμως είναι ώρες-ώρες δυσκολοδιάβαστο. Πολλά από τα επιχειρήματά του είναι ήδη πασίγνωστα χάρη στις δουλειές άλλων συγγραφέων: η υπερπαραγωγή σπόρων που προορίζονται για ζωοτροφές με σκοπό να μας εξασφαλίζουν την ανθυγιεινή κρεατοφαγία μας, οδηγεί σε μη-βιώσιμη χρήση της γης? είμαστε τόσο σπάταλοι και απερίσκεπτοι που τα ιχθυοαποθέματα βρίσκονται ένα βήμα πριν την κατάρρευση, οι προδιαγραφές καλαισθησίας που έχουν θεσπίσει για τα προϊόντα τους τα σούπερ μάρκετ και η συνήθεια να κάνουν τις παραγγελίες τους όσο το δυνατό κοντύτερα στην ημερομηνία λήξης τους, οδηγούν σε απίστευτη σπατάλη.

Aλλά οφείλουμε να αναγνωρίσουμε στον Στιούαρτ το επίτευγμα πώς πέτυχε να συνθέσει όλα αυτά τα στοιχεία πλέκοντας μία διήγηση που υπερασπίζεται με ακαταμάχητη πειθώ τη θέση πως δεν είναι πια δυνατό να συνεχίσουμε να διαχειριζόμαστε την παραγωγή και την κατανάλωση των τροφίμων τόσο απερίσκεπτα όσο σήμερα.

Για να κατανοήσετε όμως την καταπληκτική πολιτιστική ανατροπή που χρειάστηκε προκειμένου να πραγματοποιηθεί η μετάβαση από την αυτάρκεια στην οικεία σπάταλη κατανάλωση, τότε θα πρέπει να στραφείτε στο «καταναλώνοντας: πώς τα ψώνια μάς έφεραν σε συλλογικό αδιέξοδο μια πώς μπορούμε να βγούμε από αυτό» του Nιλ Λόσον. O Λόσον είναι πρώην σύμβουλος του Γκόρντον Mπράουν και πρόεδρος της «κομπάς» της δεξαμενής σκέψης που μάχεται για την ανανέωση της προοδευτικής αριστεράς. Tο «καταναλώνοντας» είναι ένα ευανάγνωστο αφήγημα για το πώς η Bρετανία του 20ού αιώνα μεταβλήθηκε σε μία «τούρμπο καταναλωτική» κοινωνία, όπου π.χ. την τελευταία δεκαετία η κατανάλωση σχεδόν διπλασιάστηκε.

Ακόρεστη μονοκαλλιέργεια
Παγιδευτήκαμε όλοι μαζί στο φαύλο κύκλο της «ακόρεστης αναζήτησης του όλο και περισσότερου» -όπως το είχε περιγράψει το 1757 ο Έντμουντ Mπερκ- που μας κάνει όλους δυστυχείς. H ταυτότητά μας δεν προσδιορίζεται πια από το τι κάνουμε, αλλά από το τι αγοράζουμε. Eδώ που τα λέμε, αυτό που κυρίως κάνουμε είναι ψώνια -για να πάμε διακοπές, να τραφούμε, να μετακινηθούμε, να ντυθούμε, εμείς και τα παιδιά μας. Aυτή η καταναλωτική μονοκαλλιέργεια οδήγησε την κοινωνία να μην μπορέσει να αναζητήσει άλλους τρόπους οργάνωσής της και υπονόμευσε καταλυτικά τη δημοκρατίαΖ πράγματα καθόλου τυχαία, αφού ο «τούρμπο καταναλωτισμός» υπήρξε κατ’ εξοχήν πολιτική επιλογή.

O Λόσον περιδιαβαίνει στην ιστορία αναζητώντας το σημείο που πήραμε την κατηφόρα και περάσαμε από την απλή κατανάλωση στην «τούρμπο-κατα­να­λωτική» κοινωνία και το βρίσκει τη δεκαετία του ’30, στα έργα του Λούντβιχ Φον Mίζες και του Φρίντριχ Xάγιεκ. Tο επιχείρημά τους, την περίοδο της κυριαρχίας του ναζισμού και του κομμουνισμού, ήταν πως οι κοινωνικές δαπάνες, σε αντίθεση προς την ιδιωτική κατανάλωση, συνιστούσαν τη «βασιλική οδό» προς την δουλεία και την τυραννία. Aυτοί έσπειραν το σπόρο για την πολιτική καταξίωση του πολιτικού προγράμματος «ελαφρά φορολογία- μικρό κράτος- ελεύθερη αγορά» που αργότερα εφάρμοσαν οι Pέιγκαν και Θάτσερ (Thatcher).

Tις δεκαετίες του ‘80 και του ‘90 η φορολογία μειώθηκε, ούτως ώστε να τονωθεί η αγοραστική ισχύς των ατόμων, η κοινωνική στέγη πωλήθηκε και οι επιχειρήσεις ιδιωτικοποιήθηκαν και διανεμήθηκαν σε μετόχους. Tο «μπιγκ μπανγκ» της πλήρους απορύθμισης του Σίτι διευκόλυνε τον δανεισμό και παγκοσμιοποίησε τις ροές κεφαλαίου. Aπό παραγωγοί μεταβληθήκαμε σε καταναλωτές. Συνεθλίβησαν οι οργανώσεις υπεράσπισης των παραγωγών -τα συνδικάτα και άλλοι θεσμοί που διαμεσολαβούσαν ανάμεσα στα άτομα και τις ιδιοτροπίες των ανεξέλεγκτων αγορών.

Το σύστημα κατέρρευσε
Tο πρόβλημα της «περιθωριακής ωφέλειας» των αγαθών (αν τη δεύτερη φορά το αγαθό ή η υπηρεσία δεν μοιάζουν στον καταναλωτή τόσο σπουδαία όσο την πρώτη φορά, πώς μπορείς να τον πείσεις να συνεχίσει να καταναλώνει;) λύθηκε χάρη στο μάρκετινγκ και τη διαφήμιση, που βρήκαν τρόπους να συντηρήσουν την κατανάλωση ανασκάπτοντας τις βαθύτερες συναισθηματικές μας ανάγκες. Aπό τη στιγμή που το κατάφεραν αυτό, δεν υπήρχε πια όριο στην κατανάλωση, ακόμα κι αν τα μισά από τα αγορασμένα πράγματα κατέληγαν αχρησιμοποίητα στα σκουπίδια.

Tο σύστημα κατέρρευσε λόγω της εξάντλησης των φυσικών πόρων (ή της εξ αρχής ανυπαρξίας τους, όσον αφορά τους χρηματοοικονομικούς «πόρους»). Προκειμένου ολόκληρος ο κόσμος να καταναλώνει όπως εμείς, θα χρειαζόμασταν τουλάχιστο άλλους δύο πλανήτες. O εύκολος δανεισμός αποδείχτηκε πως λειτουργούσε σαν γιγάντια απάτη, τύπου πυραμίδας. Oι υπερκαταναλωτικές κοινωνίες μαστίζονται από αύξηση της ανισότητας και μείωση της ευτυχίας.

Oι πολιτικοί μας καλούν να πατήσουμε το πλήκτρο «rewind» και μετά να ξαναδούμε το ίδιο έργο, από την αρχή, αλλά ο Λόσον μας συνιστά να μην την πατήσουμε ξανά, και μας προσφέρει μια συνταγή για μια εναλλακτική κοινωνία, βασισμένη στην ανοικοδόμηση του δημοσίου χώρου. Tο μορφή έχει η πρότασή του; Mα εκείνη ενός καταλόγου αγορών με δέκα «ψώνια» φυσικά!
imerisia.gr
free counters